norsk tidend

Høg solgang over åttiårsleitet

Tekst: Heming Helland Gujord

Foto: Kristianne Marøy

Folkespråk på dollarveg

– Skal vi få maskinen til å gå, må vi kjenna smørekartet. Vi må setja oljekanna inn mot niplane som fører rett inn i ånda i maskinen.

Slik skreiv Kjartan Fløgstad i essayet «Ånda i maskinen» frå 1998. Tjue år tidlegare hadde han gjort orda til handling. Han fekk Nordisk råds litteraturpris for Dalen Portland og gav prispengane til Noregs Mållag. Det skulle ikkje opprettast noko stipend eller pris. Nei, pengane var øyremerkte til skulemålsarbeid. Slik sette Fløgstad oljekanna inn mot dei niplane som held folkespråket levande. Ikkje «ord, ord, ord». Ikkje dialektikk i positiv eller negativ tyding. Pengar skaper handling, smør maskinen, i verda slik som ho no eingong er innretta. Slik kan litteraturen skape røynlege verknader, og det heilt direkte.

Ei kvar skildring av Kjartan Fløgstad ved eit åttiårsleite, i medlemsbladet til Noregs Mållag, må begynne her. Kjartan Fløgstad er framfor nokon folkemålsdiktaren i nordisk litteratur. Dei høgstemte diktsamlingane først i forfattarskapet, Valfart frå 1968 og Seremoniar frå 1969, var vegen inn i litteraturen med stor L. Her finst sterke dikt, men det er ikkje mange som vil hugse dei. Men kvar gong eit nytt kull går ut porten på Sauda vidaregåande skule, er det til tonane frå «Skipsekspedisjonen» i Dalen Portland. «Alt skal slitast over, jeg skal dra», syng ungdommane, «På dollarveien ut i livet». Mor og far tørkar tårer og ønsker ungane sine alt godt. Sosial mobilitet skal betalast med band som slitnar over.

Men alt må ikkje slitast over! Det er også ein bodskap. «Jeg skal dra», tenkjer den vordande studenten i Dalen Portland. Her lurer det ein djevel i detaljane. Eg hadde nær sagt «bokmålsdjevelen», men det vil føre heilt på avvegar. Då heller tilpassingsdjevelen. Snarvegen til kulturell tilpassing går gjennom språket, og den snarvegen kan like gjerne vere engelsk i det globaliserte Akademia som bokmål i Noreg. På vegen
frå «Skipsekspedisjonen» til «Bergens universitet» har studenten i Dalen Portland allereie tatt eit val. Men her er det understrengar som tonar annleis. Du kan halde fast på forankringa sjølv om det har ein pris. Forankringa har ein verdi i seg sjølv. Derfor er det heimlege språket, og skulemålsarbeid, viktig. Språk, kraft, tryggleik og folkestyre er multiplikatorar som forsterkar kvarandre.

Fløgstad takka ikkje språket for prisen han fekk som ung forfattar. Han feira menneska som hadde bygd stadene og kulturen som han kom ifrå. «Utan deira kraft, utan deira språk, utan deira latter kunne denne boka aldri vore skriven.» Då han gav pengane til skulemålsarbeid, førte han i røynda prisen tilbake til staden der han kom ifrå. Så takka han Nordisk råd hjarteleg for Litteraturprisen.

Kald analyse

Kjartan Fløgstad gir oss aldri fred. Etter at han fann seg sjølv som forfattar, har det alltid vore ufred i bøkene hans. Det er ikkje enkelt å skrive om dette på forsommaren i 2024. Fløgstad sjølv er heller ingen provokatør, ingen laus kanon, i spørsmål som handlar om krig og fred. Han er ein kald analytikar. Då offentlegheita var opptatt av Vietnamkrigen, skreiv Fløgstad om samrøre mellom «ukrainske nasjonalistgrupper», «UPA» og «nazityske» grupperingar. Dette var i boka Den hemmelege jubel frå 1970. Det er så lenge sidan at det ikkje ligg nokon insinuasjon i å bringe orda fram i dagen 54 år seinare. Men slik desse orda finst hos den unge Fløgstad, ein alvorsmann midt i tjueåra, finst også historia som forgreinar seg vidare inn i vår eiga tid.

I maktpolitikk, økonomi og juss finst ikkje historia. Der er det «som om historia aldri har eksistert». Desse orda er også henta frå Den hemmelege jubel. Ingen skulle bli overraska over at Kjartan Fløgstad meldte seg ut av Den norske Forfatterforening då dei – ved hjelp av historielaus formaljuss – tok eit oppgjer med sin eigen æresrett etter krigen. Det handla om forfattarar som ikkje hadde vore medlem av Nasjonal Samling, men som på andre måtar hadde komme nær okkupasjonsmakta og nazistane. For nær, meinte DnF etter krigen. Då Forfatterforeningen unnskyldte dette i 2019, tok dei i røynda eit oppgjer med sitt eige medlemsdemokrati. Fløgstad forlét foreininga i solidaritet med avlidne forfattarkameratar som fatta medlemsvedtak i ei vanskeleg tid. Det er eit dårleg teikn når formaljuss vinn over historisk medvit sjølv i ei forfattarforeining. At ein utdanningsminister og partileiar frå Ernst Sars sitt gamle Venstre nokre år seinare ville fjerne historiefaget frå skulen, føyer seg inn i bildet.

«Historia er ikkje slutt, heller ikkje i det sosialdemokratiske Norden», sa Fløgstad i 1978. Og det heldt han fast på då det liberale Vesten feira statsvitar Fukuyamas «End of History» etter at Sovjetunionen kollapsa. Fløgstad svarte med den kaldaste av alle romanane sine: Fimbul frå 1994. Kaldt har det i grunnen vore både før og etter. Titlane Det 7. klima, Grense Jakobselv, Nordaustpassasjen og Magdalenafjorden taler sitt eige språk. Ein kritikar – han heiter Jon Fosse og er Fløgstads nynorske antagonist – har kalla Fløgstad «politisk korrekt». Det er lite treffande. Her finst setningar i romanen Due og drone frå 2019 som det er vanskeleg å sitere i dag,. «Excuse us for our existence in the middle of your bases», seier den russiske utanriksministeren. Generalsekretæren i NATO har det fulle namnet «Feltmarskalk Jens av Benghazi, luftrommets herre over Libya, Azovhavets store betvingar». Politisk korrekt? Not very likely!

Orda ovanfor er ikkje skrivne av ein gammal pasifist og militærnektar. Dei er det mange av, og no sit dei jamt og samt stilt i båten når det stormar. Fløgstad er gammal NATO-soldat. Som rep.soldat busett i Sør-Varanger og lagførar for ein bombekastartropp hadde han, for no å bruke hans eigne ord, «på taktisk nivå oversyn over landforsvaret i Finnmark, under den kalde krigen».

Kva er det då Fløgstad vil med formuleringar som dei eg siterer frå Due og drone? Han vil fortelje oss at verda er utrygg. På mikronivå gjer den økonomiske liberalismen det utrygt å vere arbeidstakar. Og på makronivå gjer den økonomiske liberalismen det utrygt å vere verdsborgar. Denne systemkritikken er grunnlaget for den største slagaren – the greatest hit – av alle Fløgstads ukorrekte maksimar:

«Slik sett er derfor sentralkomiteen i det sovjetiske kommunistpartiet vår (og ikkje nødvendigvis deira) viktigaste verdikommisjon gjennom heile det korte hundreåret frå 1917–1989: Tvangskollektivisering og kraftsosialisme i aust førte til ein kapitalisme med eit menneskeleg andlet i Vest.»

Den britiske historikaren Eric Hobsbawm ligg her mellom linjene. Fløgstad skreiv dette i 1998. På både mikro- og makronivå har analysen vist seg å vere rett: (1) I tida etter Sovjetkommunismens fall har forskjellane mellom folk berre auka. (2) I tida etter Sovjetkommunismens fall har verda de facto blitt meir utrygg. Men her finst ikkje nokon støtte verken til Sovjet eller til kommunismen. Det handlar om terrorbalanse på eit økonomisk systemnivå. Reaksjonen frå Rune Slagstad i Aftenposten viste at analysen i høg grad var politisk ukorrekt. Analysar frå den franske økonomen Thomas Piketty viser samstundes at Fløgstad hadde historisk rett. Kapitalismen har fått eit mindre menneskeleg andlet. Og vi fekk ein Trump i Det kvite huset. Det kan skje igjen.

Det som var politisk korrekt, det var å feire «Historias slutt» med Francis Fukuyama. Då Fløgstad svarte med den iskalde Fimbul, handlar det om at «Historias slutt» i Fukuyamas tyding også var ein slutt på trua om framsteg, fordeling og ei betre verd for alle menneske. Dette var ikkje historias slutt, men ein blindveg som berre kunne ende i nihilisme, terror, overvakingssamfunn og død. Liberalaren Fukuyama var politisk korrekt og tok historisk feil. Fløgstad var politisk ukorrekt, men fekk historisk rett. Når dei økonomiske forskjellane og geopolitiske spenningane aukar i takt, er det berre å beklage

Troll i ord

«Og det vi diktar opp skal bli sannare enn røynsle», heiter det i Dalen Portland. Det er sagt og sunge med blikket framover, som ein utopi. På denne utopien ventar vi framleis. Dystopiane, om vegen frå demokrati til «democrazy» i Det 7. klima, ligg då nærare. Somtid treffer Fløgstad så godt med analysane at det går kaldt nedover ryggen. Eg har skrive om dette i boka Fløgstad verk som kom ut i 2018 til femtiårsjubileet for Fløgstads forfattardebut. I åra etter har fløgstadlesaren fått fleire syn for segn. Due og drone er Fløgstads eigen versjon av Krig og fred. Gjennom heile boka går orda «våpen for fred» igjen som eit omkved, knytt til den fusjonerte våpenfabrikken AS KONGSFOSS. Våpenfabrikken er knytt til «den høgteknologiske delen av det militærindustrielle kompleks, Boeing, Lockheed Martin, Halliburton».

Due og drone kom ut i 2019. Fire år seinare blei «våpen for fred» eit omkveld frå generalsekretæren i NATO. Kva gjekk gjennom hovudet på Fløgstad då generalsekretæren begynte å snakke han etter pennen? Det har han klokeleg halde for seg sjølv. Men på eitt eller anna nivå handlar det om troll i ord. Det er heilt avgjerande at Fløgstad utmynta slagordet før det blei sett i sirkulasjon i media. Det fortel då noko om kor føreseieleg ordbruken i media er. Som kritisk ironi fell orda «våpen for fred» platt til jorda i dag, i 2024. Orda finst jo overalt, og då som strategisk kommunikasjon i oppriktig meining. Men før orda blei sett i sirkulasjon som slagord, kunne ein framleis sjå «våpen for fred» som ei form for underleggjering. Så går det troll i ord, diktinga blir sann røynsle, som dystopi og reelt eksisterande stormaktskonflikt.

Om det då er slik at ytringsrommet har blitt snevra inn, gir skjønnlitteraturen framleis eit ytringsrom som på sitt beste kan fungere kritisk. «Var Jens og dei andre rett og slett tomme inni, slik at dei kunne fyllast med kva som helst? Var dei blenda av makt og rikdom? (…) Eller var det rein Macbeth? Ein shakespearsk tragedie om eit menneske som gjekk under i overflod av pengar og makt?» Her er det ein kald og etter måten høvisk forteljar som fører ordet, også det i Due og drone. Men lagt i munnen på ein romanperson kan orda råke annleis. På sjukeheimen lengst inne i ein fjord på Vestlandet legg Severine Sima frå seg papiravisa. Ho sukkar tungt:

– Forferdeleg trist for dei foreldra, sukka ho, tok av seg brillene og såg på bestyrarinna på alders- og sjukeheimen.
– Kva meiner du nå, Severine?
– Eg tykkjer berre så synd på dei. Har så vondt av dei, veit du.
– Korleis då?
– Dottera blei narkoman, sonen generalsekretær i NATO.
– Du må ikkje seia slikt!
– Eg seier det eg meiner og meiner det eg seier.

Severine Sima er heller ikkje politisk korrekt. Men kritikk, også i romanform, må vere tilpassa tid og stad. Dette var sterke formuleringar då Due og drone kom ut i 2019, men lesarane blei meir fanga av fabuleringane om «krigsdagboka» til Olav H. Hauge enn av spitorda om «Trumps torpedo». I 2024, når «våpen for fred» har blitt slagord i ein varm krig, er føresetnadene annleis. Kanskje Fløgstad, som gammal gardist, lagførar og NATO-soldat, ville ordlagt seg annleis i dag? Det blir berre ein spekulasjon. Vi må heller ikkje gløyme at Due og drone er ein roman. Men mottakinga av Due og drone ville truleg blitt noko annleis når røyndommen har forandra seg. «Politikere fra alle parti uttrykte tilfredshet over at det atomdrevne hangarskipet USS «Harry S. Truman» var på veg mot norske farvann», skreiv Fløgstad. Så var det berre å sette seg til å vente. Fire år seinare kunne vi krysse av for check då hangarskipet, rett nok under namnet USS «Gerald R. Ford», paraderte gjennom Drøbaksundet.

Vi lever i Media, og folket har blitt «mediathulingar», skreiv Fløgstad i Det 7. klima. Men lengst inne i ein vestlandsfjord lever folkevettet vidare hos ei kvinne som Severine Sima. Ho seier det ho meiner, og meiner det ho seier. Når ho ser opp frå avissidene i VG, tykkjer ho det heile berre er trist. Skuggeredaktøren min, Sverre Tusvik i Samlaget, tok meg i rette då eg kalla Det 7. klima «uleseleg» i eit utkast til Fløgstad verk. Og Sverre hadde rett. I den tettpakka romanskrifta, unnfanga i den kalde
krigens «Reagans røyr», ligg det kjærleik til folket og populisme i den beste tydinga av ordet. Motstand og kritikk kjem nedanfrå. Det er ikkje folket som startar krigane. Det er elitane som startar krigane. Og dei trolla som aldri sprekk, same kva dei seier, og same kor sterkt lys dei har på seg, det er dei som er dei aller farlegaste.

Varmt hjarte

«Jeg er ikkje noen saloontøs!», seier Anita. Her vil det ringe ei bjølle for mange. Orda er henta frå «Riksvegen vestover» frå Fangliner, novellesamlinga frå 1972. Så er det nok likevel ikkje Anita som seier dei. Orda fer gjennom hovudet til mannen som Anita nett har delt seng og kroppsvæsker med. Dei er på eit hotell nede ved fjorden. Frå den andre sida av elva høyrer dei lydane frå fabrikken. Kranene skrik, og gassflammene logar mot himmelen. Vi er i Sauda all right.

Ein sjømann går i land, tar drosje over fjellet frå Oslo og gir rikeleg med driks. «Om tre timar skal Anita få kjenna guten sin som har vore to år på Østen med kinamannskap», seier han frå baksetet. Det blir rundar på alle i kafeen. Så er det Anita som vil møte drosjesjåføren etter stengetid. Sjømannen «sat i stolen med hovudet bakover og snorka med open munn».

Stereotypiane er harde i «Riksvegen vestover». Full sjømann, flagrande pengar, ferm kvinne. Dette var radikalt og annleis i 1972. I alle høve var det annleis mellom stive permar og på nynorsk. Om her finst nokon varme, så ligg han i så fall mellom linjene. Grunnlinja er historia om eit ligg, ein one night stand, der Anita og drosjesjåføren går inn i roller som er skrivne ferdig i westernboka. Men det står ikkje eit vondt ord om Anita i «Riksvegen vestover». Ho er den unge kvinna som til alle tider har arbeidd i ein bar, og ho er fri til å møte kven ho vil. Og det greier ho heilt fint, trass i stereotypiane i populærkulturen. Ho er ikkje noka «saloontøs», sjølvsagt ikkje. Kanskje er det ikkje så farleg med stereotypiane, om no berre ung kvinne og ung mann kan møtast her og no og til alle tider?

Om her finst krenking i «Riksvegen vestover» handlar det i så fall om Osvald. Han er tildelt rolla som full sjømann, og det som i ein sketsj på Chat Noir. På heimebane blei Fløgstad oppfatta som alt anna enn ein arbeidarromantikar i dei tidlege bøkene sine. Fløgstad skildrar «en åndsfattigdom som ikke er sann», skreiv meldaren i Haugesunds Avis etter utgivinga av Rasmus i 1974. Meldaren ville ta arbeidarane i forsvar. Sjølvsagt var det mykje meldaren ikkje hadde sett og forstått. Men at ein tekst som «Riksvegen vestover» er hard og kald, det er eit faktum. Og langt frå alle var i stand til å sjå varmen som låg mellom linjene.

47 år seinare, i Due og drone, går riksvegen austover. Drosjesjåføren har blitt bytta ut med ein ambulansesjåfør. Ho heiter Else, og ho er i alle høve ikkje ei saloontøs. I ambulansen er det også ein mannsperson. Det er mor hans som ligg på båra. Mannen følgjer mor si heim til den siste kvilestaden og til gravferd i Røldal. Det er tid for «Siste reis»:

Me kjører langs ein blåblank fjord
I lauvsalar av tre og blomar
Den jamne duren av ein bilmotor
Så stilt som heile dagen ligg i koma
Og på sjukebåra bak ligg mor

Riksvegen går mot både vest og aust. Frå tur i drosje med full sjømann til tur i ambulanse og siste reis for mor. Fløgstad gir plass til alle livsfasane og til alle språklege sjatteringar, frå kaldt til varmt. Det er i dette spennet den sanne krafta ligg hos Fløgstad. Han kan skrive kaldt fordi han også kan skrive varmt. Og han kan skrive både kaldt og varmt med truverd fordi han alltid også er i stand til å gjere det motsette.

Blant dei få tinga som ligg igjen etter denne mora, er det eit ark med ungdomsminne. Det er minne om ei jente som måtte ut og tene frå ho var 14 år, om korleis ho og ein ung mann kunne setje seg saman på ein kvilestein då det var krig i Europa. I sine alders år ser ho seg tilbake. Og ho lèt handskrivne ord på eit papir vitne om noko som er både fint og viktig:

Og eg kann enno hugsa freden og stilla
og den uendelege kjensla av nærleik og
tillit – det var ikkje noko erotisk, me tok
ikkje i einannan. Det var berre vennskap
og nærleik.

Det skal aldri bli noko par av desse to. Men når ho møter han igjen seinare, tenkjer ho at «der går den beste vennen eg har hatt». «So fint kunne livet vera».

I heile den store forfattarskapen er skildringa av «Siste reis» noko av det aller finaste og varaste som står igjen. Kjartan Fløgstad står det på framsida av boka. Men ein forfattar er ein mann og ei kvinne som går inn i språket og haustar av det som ligg der frå før, om det er frå ei bok om Morgan Kane eller frå ein samleperm med grønt plastomslag i eit dødsbu. Og no er det igjen krig i Europa. Lat oss då berre håpe at det nett no finst unge menneske som kan setje seg toeine ned på ein kvilestein for berre å vere i lag.

Heldige er vi som får ta del i slike stunder på slike stader, der livskvalitet og litterær verdi blir eitt og det same.

Kritikk og god stemning

Blir det for mange godord no? Skal vi ta det heile ned, pirke litt i verket, for å heidre jubilanten med ein dose korrigerande kritikk? For det er jo litt morosamt når mc-føraren i Fangliner skyv sykkelen sin ned av støttene før han skrevar over setet. Det gjer du nok med ein trøsykkel, men ikkje med «ein rusk av ellevehundrekubikkar» på 250 kilo pluss. Då set du deg på sykkelen og plantar føtene i bakken. Så skubbar du sykkelen av støtta og balanserer han med beina, ikkje med skjelvande hender. Konklusjon: Kjartan Fløgstad har ikkje førarkort for bil og heller ikkje for tung mc.

Heilt heldig i ordskiftet med den unge franskmannen Édouard Louis i 2016 var Fløgstad heller ikkje. Sjølv om han i mangt hadde rett, og at det ser ut som at Louis seinare har justert seg og blitt meir empatisk i høve til opphavsmiljøet sitt i fransk arbeidarklasse, såg mange det som at Fløgstad sparka nedover mot Louis. Fenomenet identitetspolitikk blei ståande mellom Fløgstad og Louis, då også som eit generasjonskilje.

Det handla i alle høve ikkje om det som var mest opplagt i dette ordskiftet: At den eine var gammal og hetero og den andre ein ung homo. Allereie i Rasmus i 1974, to år etter at lova mot homofili blei fjerna og 18 år før Louis blei født, skreiv Fløgstad med empati om sjøfolk som fekk sparken fordi dei var homofile. Det var skipperen som var «heilt galen». Samstundes viste han fram fordommane som også fanst hos sjøfolka. Her ligg då nyansane. I soga om Steinar Holmsjøs forvandling til snekkaren Frans List ligg homoerotikken både på og mellom linjene. Helst ville han bli frisør, og då han giftar seg, er det med ei kvinne med det mannhaftige namnet Inge. Han, liksom arbeidskameraten Josef, «hadde noko han ville ut med», som vel best kjem til synes då dei ser rokoko bordet forvandle seg til ein sugande erotisk
skapning «med nettingstrømper og spisse, spisse damesko med høge hælar på dei lange transvestittbeina». Også dette handlar om Fyr og flamme, om å vere representert i litteraturen og om å vere undertrykt i kulturen. «Har du det godt med Gud», spør Josef. Han søker tilflukt hos ei maranatasekt, mens arbeidskameraten giftar seg med Inge. Dette tragiske kammerspelet på bakrommet er også eitt litterært høgdepunkt. Samstundes syner det fram undertrykkinga innanfor eit klasseperspektiv. Då blir også eit fenomen som identitetspolitikk overflødig og splittande. Flotte kvinner er det elles mange av hos Fløgstad, frå Anita til Durdei til Kitty til Kcenia Nyslåttbuktmo. Her kan nokon kvar bli utru i tankane.

Når no Kjartan Fløgstad rundar år, er det høg solgang over åttiårsleitet. Sola varmar og skaper liv. Men sola kan også brenne og slå ned med krafta frå eit høgbanevåpen. Då Glenn Hetlebrekk gjer seg tankar om rettens grunnvilkår, er han FN-soldat i – ja nettopp – Gaza. Det er forskjellar mellom folk: «på
israelarar og arabarar, på beduinar og bareigarar». Igjen handlar det mest av alt om systemkritikk. «Der makta har rett, har retten inga makt», skreiv Fløgstad i Kron og mynt frå 1998 Nett no, i kjølvatnet av krigane i Ukraina og i Gaza, skal verdssamfunnet opp til prøve. Finst her rettslege instansar som kan regulere makta, også når ho er støtta av ei supermakt? «Suveren er den som vedtar unntakstilstanden», siterer Fløgstad etter den tyske rettsfilosofen Carl Schmitt i romanen Habeas corpus frå 2022. Dette er makta sin eigen suverenitet. Makta kan definere sitt eige unntak – også frå det som er gjeldande rett for andre. Vi lever i sanning i usikre tider når ei slik makt får etablere seg med basar i landet vårt.

Men på den andre sida: Bjørnen bak Grense Jakobselv er ikkje nokon teddybjørn han heller. Ingen forfattar, i Noreg eller andre stader, har skrive med større innsikt og kompleksitet enn Fløgstad om desse spørsmåla. Romanforfattaren Fløgstad er sjølvsagt ein modernist. Men analytikaren Fløgstad er ein geopolitisk realist. Samstundes finst det håp. Ei anna verd er mogleg om vi, heilt opp til øvste leiarnivå, held fast på det som bind oss saman. – Heller skulder ved skulder og hand i hand, enn på skuldrene til kvarandre, som Fløgstad både seier og skriv.

Eg forsøkte å vere kritisk, men det var visst heller mislykka. Det er gjerne slik: Forskjellane aukar, fagforeininga mi har streika for retten til å forhandle lønna individuelt og det er krig i verda. Samstundes kan det vere song og dans og god stemning. Den eine dagen melder Kjartan Fløgstad seg ut av Forfattarforeininga. Den neste dagen går han opp på scenen i Dansens hus og dansar sin eigen roman Magdalenafjorden, med ville økseslag i lufta som meldaren i Aftenposten ikkje forstår nokonting av. Forfattaren er ikkje død. Han er ein del av verket.

Epilog

Eg sleit meg opp den bratte stølsvegen i Røldal. Eg hadde sekk på mage og rygg, med akebrett og barneski stroppa fast på veg til vinterferie. Steinfyllingsdammen i Hyttejuvet stengde av mot Valldalen og vegen vidare inn mot Hardangervidda. Men her på nedsida av dammen var det framleis fint å vere. Dette var landskapet frå Fyr og flamme. Det var her han var på anlegg, Kent Hetlebrekk, etter at skulen hadde tygd på han og spytta han ut igjen. Det gjekk ikkje godt for Kent Hetlebrekk. Men det gjekk ikkje godt for Sylfest Bruhøl, heller, sjølv om han var blant gutane som skulen ville ha. Sylfest Bruhøl hadde også vore her, hadde gått her saman med artiumskameratane sine og snakka om «den fine stølsdalen dette ein gong må ha vore». Her hadde vi kjøpt oss hytte, og det etter at eg hadde skrive 550 sider om Fløgstad verk. Det var som å gå rett inn i litteraturen sjølv.

Eg tråkka meg ut av skisporet for å gi plass til ein snøskuter som kom krypande bak meg på lågt turtall. – Vil du ha hjelp, sa det på ferrolegeringsdialekt. Mannen var ukjent, eg hadde aldri sett han før, men eg nikka og peika ut vegen til hytta. På skutersleden var det god plass til sekker, barneski og akebrett. Mannen smilte bak hjelm og briller og dura vidare opp brattvegen. Først no såg eg dei store bokstavane på ryggen av kjeledressen: ERAMET NORWAY. Eg humra for meg sjølv. For det er det han heiter i dag, fabrikken i Sauda, etter dei franske eigarane. «Gjer ein annan mann ei beine då», heiter det hos Olav H. Hauge. Og likeins i Due og drone av Kjartan Fløgstad. Slik kan det litterære verket vere til stades i geografi, i kultur og i landskap. Og framleis finst det gode menneske, solidaritet – og kameratskap – i verda.

Gratulerer med dagen, Kjartan Fløgstad. Takk for ordlyden.